ઉત્કૃષ્ટ અને ગુણવત્તાયુક્ત સંશોધન કાર્ય માટે પુરસ્કાર અને ફેલોશિપ યોજના આંકડા

ભારતમાં ઉત્તમ અને ગુણવત્તાયુક્ત સંશોધન કાર્યને પ્રોત્સાહિત કરવા માટે વિવિધ પુરસ્કારો અને ફેલોશિપ યોજનાઓ અમલમાં છે. આ યોજનાઓ સંશોધકોને આર્થિક સહાય, માન્યતા અને સંશોધન માટેના અવસરો પૂરા પાડે છે. નીચે કેટલીક મહત્વપૂર્ણ યોજનાઓની માહિતી આપવામાં આવી છે:

મુખ્ય ફેલોશિપ અને પુરસ્કાર યોજનાઓ

1. પ્રધાનમંત્રી સંશોધન ફેલોશિપ (PMRF)

• ઉદ્દેશ: પ્રતિભાશાળી પીએચ.ડી. વિદ્યાર્થીઓને પ્રોત્સાહિત કરવો.
  
• સહાય: પ્રથમ વર્ષે ₹70,000 પ્રતિ મહિનો, ચોથા અને પાંચમા વર્ષે ₹80,000 પ્રતિ મહિનો.
  
• અતિરિક્ત: દર વર્ષે ₹2 લાખ સંશોધન ખર્ચ માટે.
  

2. સ્વર્ણજયંતી ફેલોશિપ

• ઉદ્દેશ: યુવા વૈજ્ઞાનિકોને પ્રોત્સાહિત કરવો.
  
• સહાય: માસિક સ્ટાઈપેન્ડ અને સંશોધન ગ્રાન્ટ.
  
• ક્ષેત્ર: રાસાયણિક વિજ્ઞાન, પૃથ્વી વિજ્ઞાન, ઈજનેરી, ગણિત, જીવન વિજ્ઞાન, ભૌતિક વિજ્ઞાન.
  

3. જવાહરલાલ નેહરુ સ્મૃતિ ફંડ સ્કોલરશિપ

• ઉદ્દેશ: પીએચ.ડી. વિદ્યાર્થીઓને આર્થિક સહાય.
  
• સહાય: ₹18,000 પ્રતિ મહિનો અને ₹15,000 વાર્ષિક ખર્ચ માટે.
  

4. DBT-JRF ફેલોશિપ

• ઉદ્દેશ: બાયોટેકનોલોજી ક્ષેત્રના સંશોધકોને સહાય.
  
• સહાય: પ્રથમ બે વર્ષ માટે ₹25,000 પ્રતિ મહિનો, પછીના ત્રણ વર્ષ માટે ₹28,000 પ્રતિ મહિનો.
  

5. CSIR-UGC JRF NET ફેલોશિપ

• ઉદ્દેશ: વિજ્ઞાન અને ટેક્નોલોજી ક્ષેત્રના પીએચ.ડી. વિદ્યાર્થીઓને સહાય.
  
• સહાય: પ્રથમ બે વર્ષ માટે ₹31,000 પ્રતિ મહિનો, પછીના ત્રણ વર્ષ માટે ₹35,000 પ્રતિ મહિનો.
  

6. Infosys પ્રાઈઝ

• ઉદ્દેશ: વૈજ્ઞાનિકો અને સંશોધકોને માન્યતા આપવી.
  
• સહાય: US$100,000 (ભારતીય રૂપિયામાં સમકક્ષ), સોનાની પદક અને પ્રમાણપત્ર.
  
• ક્ષેત્ર: ઈજનેરી અને કમ્પ્યુટર વિજ્ઞાન, માનવિકાઓ, જીવન વિજ્ઞાન, ગણિત, ભૌતિક વિજ્ઞાન, સામાજિક વિજ્ઞાન.
  

7. ICSSR ડોક્ટોરલ ફેલોશિપ

• ઉદ્દેશ: સામાજિક વિજ્ઞાનના પીએચ.ડી. સંશોધકોને સહાય.
  
• સહાય: ₹20,000 પ્રતિ મહિનો બે વર્ષ માટે.
  

8. AICTE ડોક્ટોરલ ફેલોશિપ (ADF)

• ઉદ્દેશ: ટેક્નિકલ સંશોધનને પ્રોત્સાહિત કરવો.
  
• સહાય: પ્રથમ બે વર્ષ માટે ₹37,000 પ્રતિ મહિનો, ત્રીજા વર્ષે ₹42,000 પ્રતિ મહિનો.
  
• અતિરિક્ત: દર વર્ષે ₹15,000 ખર્ચ માટે.
  

9. Fulbright-Nehru શૈક્ષણિક અને વ્યાવસાયિક ઉત્કૃષ્ટતા ફેલોશિપ

• ઉદ્દેશ: ભારતીય સંશોધકોને યુ.એસ.માં સંશોધન અને શિક્ષણ માટે અવસર.
  
• અવધિ: 4 થી 9 મહિના.
  

10. Google India સંશોધન એવોર્ડ

• ઉદ્દેશ: કમ્પ્યુટર વિજ્ઞાન અને સંબંધિત ક્ષેત્રોમાં સંશોધનને પ્રોત્સાહિત કરવો.
  
• લાભ: સંશોધન ગ્રાન્ટ અને Google સાથે સહયોગના અવસરો.
  

આંકડાકીય માહિતી

• AICTE ડોક્ટોરલ ફેલોશિપ હેઠળ 2020-21 અને 2021-22માં કુલ 339 ફેલોશિપ આપવામાં આવી. 2022-23માં આ સંખ્યા 310 રહી.Wikipedia
  
• Infosys પ્રાઈઝ 2008થી દર વર્ષે આપવામાં આવે છે અને અત્યાર સુધીમાં અનેક ભારતીય સંશોધકોને માન્યતા મળી છે.
  

નિષ્કર્ષ

ભારતમાં સંશોધન કાર્યને પ્રોત્સાહિત કરવા માટે વિવિધ ફેલોશિપ અને પુરસ્કાર યોજનાઓ ઉપલબ્ધ છે. આ યોજનાઓ સંશોધકોને આર્થિક સહાય, માન્યતા અને સંશોધન માટેના અવસરો પૂરા પાડે છે, જેનાથી દેશના વૈજ્ઞાનિક અને ટેક્નોલોજીકલ વિકાસમાં યોગદાન મળે છે.